Նոյեմբերի 6

16.Ո՞ր շարքի բոլոր բառազույգերն են կազմված հականիշներից:

հետամտել-ձգտել, անթաքույց-սքողված, երբեմն-ստեպ-ստեպ

հրավիրել-արտաքսել, ավերակ-շեն, լայն-անձուկ

բարեկիրթ-անտաշ, գոգավոր-խորդուբորդ, համախմբել-ջլատել

ականակիր-պղտոր, խոչընդոտել-խանգարել, անկանոն-օրինաչափ:

17.Շարքերում գտիր ուղղագրական սխալները:

արփշիռ, փաղչել, հորձանուտ, տարրալուծել

արհամարհել, տարորոշել, ավելորդ, բոխկ

քսուք, ժայտքել, ճմռթել, գախտագողի

պարքև, պանդուղտ, սայթակել, դշխուհի

18.Ո՞ր շարքի բոլոր բառազույգերն են կազմված հոմանիշներից.

ուշաթափվել-նվաղել, աղոթել-ապաշխարել, հոծ-խիտ

տամուկ-խոնավ, թեժ-մարմանդ, դալուկ-գունատ

ստահոդ-շինծու, աչառու-կողմնակալ, անձայն-մունջ

լայնախոհ-նեղմիտ, շնորհազուրկ-ապիկար, կարկառուն-անվանի

19. Մեկ բառով գրի´ր տրված դարձվածքների իմաստները.

Արյունը գլխին խփել-Զայրանալ

Լեզուն բռնվել-ամաչել

Քարը փեշից թափել-համաձայնել

Զենքերը վայր դնել-Հպատակվել

20.Կազմիր տրված բառերի հոգնակին:
Ուղեբեռ-Ուղեբեռներ

փունջ-փնջեր

անձրև-անձրևներ

տղամարդ-տղամարդիկ

գամփռ-գամփռներ

սպա-սպաներ

ակումբ-ակումբներ

արկղ-արկղներ

գառ-գառեր

ֆիդայի-ֆիդայներ

օդաչու-օդաչուներ

վիպասան-վիպասաներ

հարս-հարսեր

վաճառատուն-վաճառատներ

եղնիկ-եղնիկներ

ժամացույց-ժամացույցներ

իտալացի-իտալացիներ

թի-թիեր

պատշար-պատաշարներ

մատենագիր-մատենագիրներ

դուռ-դռներ

սանր-սանրներ

սկյուռ-սկյուռներ

հողագործ-հողագործներ

նուռ-նուռեր

գինի-գինիներ

սիրտ-սրտեր

ծառաբուն-ծառաբուներ

ձու-ձվեր

պատճեն-պատճեներ

տետր-տետրեր

ծունկ-ծնկեր

զեբր-զեբռեր

Նոյեմբերի 5

Իր աչքի գերանը չի տեսնում, ուրիշի աչքի շյուղն է տեսնում

Լինում են երկու հարևաններ, որից մեկըհարուստ է լինում, մյուսը աղքատ: Հարուստը իրեն չենթարկվող մարդկանց տալիս է իրեն պատկանող հատուկ  պարապած դժան մարդկանց և ասում, որ տանջեն և վերջում սպանեն: Աղքատ մարդը, որ գումար չունի սնունդ գնելու, ստիպված գնում է անտառներից կամ լճակներից կենդանի է որսում բերում, մորդում, պատրաստում և դրանով էլ սնվում են ընտանիքով;Հարուստը նկատում է, որ կողքի հարևանը սպանում է կեդանիներին և այդ մասին պատմում դատավորին: Դատավորը ծառաներին ուղղարկում է աղքատի ետևից:Աղքատը հասնում է դատավորի մոտև ասում՝ ես աղքատ մարդ եմ Գումար չունեմ սնվելու համար: Կենդանիներին սպանում եմ, որ ապրի իմ ընտանիքը:Աղքատը ավելացնում է, եթե ես կենդանիներին եմ սպանում ապրելու համար, ապա իմ հարևանը իրեն չենթարկվող մարդկանց է սպանում: Հիմա ով է ավելի մեծ մեղք գործում: Նախ թող իր աչքի գերանը տեսնի նոր դիմացինի աչքի շյուղը: Արդար դատավորը լսելով երկու կողմերին հարուստին՝ գնդակահարում է, իսկ հարուստի ամբողջ ունեցվածքը անցնում է աղքատին: Ինչով դատում ես դրանով էլ կդատվես:

Հոկտեմբերի 29

Քիմիայի պատմության ընթացքում հայտնաբերվել են բազմաթիվ քիմիական տարրեր։ Քանի որ դրանք հայտնաբերվել են տարբեր վայրերում և ժամանակաշրջաններում՝ սկսած հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը, քիմիական տարրերի անվանումների ստուգաբանությունը կապվում է տարբեր լեզուների և մշակույթների հետ։ Քիմիական տարրերի անվանումները կարող են ծագել տարբեր աղբյուրներից՝ երբեմն այն գիտնականի անունով, որը հայտնաբերել է այն, կամ այն վայրի անունով, որտեղ տարրը հայտնաբերվել է։ Որոշ տարրեր ունեն լատիներեն կամ հունարենարմատներ, որոնք բխում են տարրի հատկություններից կամ կիրառությունից։

Վայրի անունով

118 քիմիական տարրերից 32-ի հայերեն անվանումները կապված են Երկրի վրա գտնվող վայրերի հետ, ևս 8-ն անվանակոչվել են Արեգակնային համակարգիմարմինների անունով.

Մարդկանց անուններով

19 տարրերի անվանումներ կապված են 20 անձանց անունների հետ (կյուրիում տարրն անվանվել է Մարիև Պիեռ Կյուրիների անունով)։ 15 տարր անվանվել է գիտնականների անունով, ևս չորսն անուղղակիորեն կապված են այլ անձանց անունների հետ[2]։ Գլեն Սիբորգը և Յուրի Հովհաննիսյանը միակ գիտնականներն են, որոնց անունով քիմիական տարրեր են անվանակոչվել դեռևս նրանց կենդանության oրոք։ Գիտնական չհանդիսացող չորս անձանց անուններով տարրերն իրականում անվանվել են որևէ վայրի կամ հաստատության անունով, որն իր հերթին անվանված է եղել այդ մարդկանց անունով.

Դու արդեն գիտես

Գիտության բնագավառում տեղեկության փոխանցումն իրա– կանացվում է համապատասխան մասնագիտական լեզվով, որը պարունակում է որոշակի ընդհանուր նշանային համակարգ:

Քիմիական տարրերի նշանները գրվում են այդ տարրի լատիներեն անվանման առաջին տառով (մեծատառ): Մի քանի տարրի անվանումների սկզբնատառերը համընկնելու դեպքում սկզբնատառին ավելացվում է հաջորդ տառերից մեկը (փոքրատառ):

Ներկայումս հայտնի քիմիական տարրերը 118-ն են: Այդ տարրերի ատոմներից 92–ը հայտնաբերվել են բնության մեջ (բնական են), մյուսները ստեղծվել են արհեստական ճանապարհով։

Դու արդեն կարող ես

Գրել և ճիշտ արտասանել առավել հաճախ գործածվող քիմիական տար– րերի նշանները:

Ներկայացնել քիմիական տարրերի հայերեն և լատիներեն անվանումները

Պատասխանել հարցերին

1)Քանի՞ բնական քիմիական տարր է հայտնի:

92 

2)Քանի՞ տարր է ստացվել արհեստական եղանակով:

26

3)Ինչո՞ւ են որոշ տարրերի նշանները գրվում մեկ տառով, իսկ մյուսներինը՝ երկուսով:

Քիմիական տարրերի նշանները գրվում են այդ տարրի լատիներեն անվանման առաջին տառով (մեծատառ): Մի քանի տարրի անվանումների սկզբնատառերը համընկնելու դեպքում սկզբնատառին ավելացվում է հաջորդ տառերից մեկը (փոքրատառ):

4)Լրացրո՛ւ տարրերի հայերեն անվանումները և մասնիկի անվանումը:

5)

ա) Երկտարր նյութը` երկաթի սուլֆիդը, գրառվում է Fe և S նշաններով, քանի որ այն կազմված է երկաթի (Fe) և թթվի (S) տարրերի միացությունից:

բ) Քիմիական միացությունը` մեթանը, գրառվում է C և H նշաններով, քանի որ այն կազմված է ածխածնի (C) և թթվածնի (H) տարրերի միացությունից:

գ) Նյութի՝ պղնձի բրոմիդի որակական բաղադրությունը գրառվում է Cu և Br նշաններով, քանի որ այն կազմված է պղնձի (Cu) և բրոմի (Br) տարրերի միացությունից:

6)Ներկայացրո՛ւ տեսանյութով առնվազն 3 տարրի անվանումների ստեղծման պատմությունը:

Հոկտեմբերի 29

Երվանդական Հայաստանի անկախության վերականգնումն ու Սելևկյանները

 

Բառարան

Հելլենիստական պետություններ– թագավորություններ, որոնք ձևավորվել են Ալեքսանդր Մակեդոնացու իշխանության փլուզման արդյունքում և որդեգրել հունական մշակույթն ու ապրելակերպը:

Հանդուրժողական քաղաքականություն– նշանակում է ընդունել և հարգել այն մարդկանց և խմբերի հիմնական իրավունքները, կրոնական ծեսերը, հավատքը, մշակույթը, տեսակետները, որոնք տարբերվում են սեփականից:


Ք. ա. 334 թվականին Ալեքսանդր Մակեդոնացու բանակը ներխուժեց Փոքր Ասիա՝ նշանավորելով հայտնի Արևելյան արշավանքի սկիզբը, որն Աքեմենյան կայսրությունը նվաճելու նպատակ ուներ: Վճռական ճակատամարտը տեղի ունեցավ Ք. ա. 331 թ. Բաբելոնից ոչ հեռու՝ Գավգամելայի մոտ: Ճակատամարտին մասնակցում էին և հայկական զորքերը: Հին պատմիչների վկայությամբ՝ նրանք գտնվում էին աջ թևում և ոչ միայն հետ մղեցին հունմակեդոնական զորքերի հարձակումը, այլև ներխուժեցին նրանց թիկունք: Չնայած այդ ամենին՝ պարսկական զորքերը ճակատամարտում պարտվեցին, և Դարեհ III արքան փախավ մարտադաշտից։ Դարեհի՝ իր իսկ մերձավորների կողմից սպանվելուց հետո շուտով փլուզվեց Աքեմենյան կայսրությունը: Ստեղծվեց մի նոր հսկայական կայսրություն՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացու կայսրությունը: Մայրաքաղաքն էր Բաբելոնը:

Երվանդական Հայաստանի անկախության վերականգնումը

Աքեմենյան կայսրության փլուզումը Երվանդունիներին հնարավորություն էր տալիս հավակնելու ինքնիշխանության և վերականգնելու Հայաստանի անկախությունը։ Մեծ Հայքում Ք. ա. 331 թ. գահ է բարձրանում Երվանդ III-ը:

Մայրաքաղաքը տեղափոխվում է Արարատյան դաշտ՝ քաղաք Արմավիր, որը վերածվում է քաղաքական, տնտեսական, մշակութային և հոգևոր խոշոր կենտրոնի: Մայրաքաղաքի տեղափոխությունը նշանավորում էր սատրապական կարգավիճակի թոթափումը և պետության անկախացումը:

Երվանդ III-ի աջակցությամբ նույն տարում Փոքր Հայքում գահ է բարձրանում Միթրաուստեսը։ Մեծ Հայքը միառժամանակ նաև Փոքր Հայքի անկախության երաշխավորն էր: Թեպետ Հայաստանը դեռ ամբողջությամբ ներգրավված չէր Արևելքի և Արևմուտքի աշխարհաքաղաքական պայքարում, բայց ակտիվ դեր էր խաղում Փոքր Ասիայի քաղաքական կյանքում։ Այսպես՝ Երվանդ արքան քանիցս աջակցում է այն պետություններին, որոնք փորձում էին պահպանել նոր իրավիճակում ձեռք բերված անկախությունը: Նա աջակցում էր կամ ռազմական ուժով, կամ էլ քաղաքական ապաստան տալով։ Օրինակ՝ մակեդոնական զորքերին պարտված Կապադովկիայի թագաժառանգին Երվանդը նախ ապաստան է տալիս Հայաստանում, իսկ հետո նաև ռազմական ուժով վերականգնում գահին։

Այդուամենայնիվ, անկախությունը հնարավոր է լինում պահպանել նախ և առաջ շնորհիվ այն բանի, որ Ալեքսանդր Մեծի ռազմաքաղաքական առաջնահերթությունների մեջ դեռ ներառված չէր Հայաստանի նվաճումը: Ալեքսանդր Մեծն ուղարկում է բանակներ, որոնք ջախջախվում են հայերի կողմից, սակայն նա անձամբ ռազմական արշավանք չի առաջնորդում Հայաստան: Հայկական թագավորությունների համար նպաստավոր էին նաև Ալեքսանդր Մակեդոնացու մահվանը հաջորդած տարիները: Նրա զորավարների, իսկ ապա հելլենիստական պետությունների միջև տևական պատերազմներ էին մղվում։ Դրանք միառժամանակ շեղում են ուշադրությունը հայկական նորաստեղծ պետություններից։ Բացի դրանից՝ Երվանդը կարողանում էր դիվանագիտական ճկունություն ցուցաբերել Ալեքսանդրի հաջորդների ճամբարում սկսված երկպառակությունների ընթացքում՝ աջակցելով իրեն ցանկալի ուժին: Այսպիսով՝ անկախությունը հնարավոր է լինում պահպանել նաև ճկուն դիվանագիտության շնորհիվ։ Սա էլ նպաստում է հայկական թագավորությունների ամրապնդմանը:

Սելևկյան պետությունը

Ալեքսանդրի վաղաժամ վախճանից հետո նրա կայսրությունը շուտով բաժանվեց նրա զորավարների միջև։ Արդյունքում Ալեքսանդրի կայսրությունը մասնատվեց մի քանի թագավորությունների միջև։ Դրանցից ամենամեծը Սելևկյան պետությունն էր, որը տարածվում էր Փոքր Ասիայից մինչև Սիրիա և Հնդկաստան: Նոր կայսրության կառավարիչները բախվեցին բազմաթիվ մարտահրավերների: Նրանց թագավորությունն ընդգրկում էր նախկին Պարսկական կայսրության մեծ մասը: Այնտեղ ապրում էին տարբեր ժողովուրդներ՝ տարբեր սովորույթներով։ Այդ ժողովուրդներից շատերը, դժգոհ լինելով նոր իշխանությունից, ապստամբում էին իրենց առաջնորդների դեմ: Խնդիրը կարգավորելու համար Սելևկյանները որդեգրեցին Ալեքսանդր Մակեդոնացու հանդուրժողական քաղաքականությունը։ Ըստ այդմ՝ պետք է քաղաքացիություն տրվեր ոչ միայն հույներին, այլև բնիկ ժողովուրդներին, ոչ հունական համայնքները պետք է ստանային շնորհներ և հովանավորություն իրենց Սելևկյան տիրակալներից, նրանց կրոնական ծեսերը, հավատքներն ու սրբավայրերը պետք է պաշտպանվեին ու հարգվեին։ Մերձավորարևելյան ավանդույթների նկատմամբ հանդուրժող Սելևկյան տիրակալները սկսեցին ընդունել և յուրացնել այդ ավանդույթներից մի քանիսը՝ անկասկած, քաղաքական նպատակներով։

Այնուամենայնիվ, Սելևկյանների ծրագրերը ներառում էին շատ ավելին, քան պարզապես հանդուրժողականության քաղաքականությունը։ Զուգահեռաբար նրանք մեծ ծավալներով սկսեցին նոր քաղաքներ կառուցել։ Քաղաքներն այն կարևոր հանգրվաններն էին, որոնց միջոցով իրականացվելու էր թե՛ իշխանութ- յան ամրապնդումը և թե՛ նոր աշխարհի յուրացումը։ Դրանք նպաստեցին նաև հունական լեզվի ու մշակույթի տարածմանը Սելևկյան թագավորության բոլոր մասերում։ Չնայած այդ ամենին՝ Սելևկյանները ստիպված էին դիմակայել բազմաթիվ տարածքների անջատողական ձգտումներին, մինչդեռ նրանց տարածքային նկրտումները դեռ չէին բավարարվել։

Հայկական թագավորությունները և Սելևկյանները Ք. ա. III դարում

Երվանդական Հայաստանն անկախության վերականգնումից հետո զգալի փոփոխության ենթարկվեց Ք. ա. III դարում։ Թագավորության արևմտյան շրջանները, ներգրավվելով հելլենիստական երկրների զարգացած առևտրատնտեսական հարաբերությունների մեջ, աստիճանաբար սկսեցին տարբերվել թագավորության մյուս տարածքներից: Սա հանգեցրեց նաև այդ հատվածի քաղաքական տարանջատմանը: Ք. ա. III դ. կեսերին Մեծ Հայքից անջատվեցին Ծոփքն ու Կոմմագենեն և առանձին միացյալ թագավորություն կազմեցին: Հարկավ, այդ մասնատման մեջ իր մեծ ներդրումն ուներ Սելևկյան կայսրությունը, որը ձգտում էր տիրել ամբողջ Հայաստանին: Նորաստեղծ հայկական թագավորության գահին Երվանդական արքայատան կրտսեր ճյուղի ներկայացուցիչ Սամոսն (Շամն) էր։ Վերջինս նաև իր անունով դրամներ էր հատում, որոնք մինչ օրս հայտնի ամենահին հայկական մետաղադրամներն են: Որոշ ժամանակ անց Ծոփք-Կոմմագենեի թագավորությունը ևս տրոհվեց, և ստեղծվեցին Ծոփքի ու Կոմմագենեի առանձին թագավորությունները: Այդպիսով՝ Հայաստանի տարածքում ձևավորվեցին հայկական չորս թագավորություններ՝ Մեծ Հայք, Փոքր Հայք, Ծոփք և Կոմմագենե: Իսկ արդեն Ք. ա. III դարի վերջին Երվանդական այդ պետությունների համար ստեղծվել էին անբարենպաստ պայմաններ. մոտ էր դրանց վախճանը:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ինչո՞ւ էին քաղաքները կարևոր հունական մշակույթի, այդպիսով՝ Սելևկյանների իշխանության տարածման համար:

Քաղաքները կարևոր դեր խաղացին հունական մշակույթի տարածման համար, հատկապես Սելևկյանների իշխանության ընթացքում, քանի որ դրանք հանդիսանում էին մշակութային, տնտեսական և քաղաքական կենտրոններ:

2. Ընդհանրացրո՛ւ: Որո՞նք էին Երվանդական Հայաստանի մասնատման ներքին և արտաքին պատճառները:

Մասնատման ներքին պատճառներն էին, որ թագավորության արևմտյան շրջանները աստիճանաբար սկսեցին տարբերվել թագավորության մյուս տարածքներից և դա հանգեցրեց այդ հատվածի քաղաքական տարանջատմանը: Իսկ արտաքին պատճառը Սելևկյան կայսրությունն էր, որը ձգտում էր տիրել ամբողջ Հայաստանին:

3 . Գնահատիր: Ի՞նչ հետևանքներ կարող էին լինել Սելևկյանների համար, եթե Մեծ Հայքի թագավորությունը չտրոհվեր մի քանի այլ թագավորությունների:

Եթե այդպես լիներ, ապա Մեծ Հայքը ավելի հզոր և ուժեղ կլիներ, քանի որ մասնատումը հանգեցրեց ներքին խռովությունների և վեճերի, ինչը ձեռնտու էր Սելևկյաններին՝ ճնշելու և պատերազմ սկսելու Հայաստանի դեմ։

4. Շարունակականություն և փոփոխություն

Պատկերացրու, որ դու Երվանդ III արքայի խորհրդականն ես և նրա հետ միասին մասնակցում ես Գավգամելայի ճակատամարտին: Երբ պարզ է դառնում, որ Դարեհ III-ը փախել է մարտադաշտից, հարկավոր է լինում արագ կողմնորոշվել հետագա գործողությունները ծրագրելիս: Ի՞նչ խորհուրդ կտաս Երվանդ արքային. կռվե՞լ մինչև վերջ Ալեքսանդր Մակեդոնացու դեմ, թե՞ նահանջել Հայաստան և հռչակել Հայաստանի անկախությունը:

Ի՞նչ ես կարծում, քո նախաձեռնությանը, արքայից բացի, հասարակության ո՞ր շերտերը կարող էին աջակցել: Իսկ ընդդիմանա՞լ (յուրաքանչյուր պատասխան հիմնավորիր առանձին):
Կրճատած տարբերակ՝

Ք. ա. 334-ին Ալեքսանդր Մակեդոնացու բանակը ներխուժեց Փոքր Ասիա, նշանավորելով Աքեմենյան կայսրության նվաճման սկիզբը։ Ք. ա. 331-ին Գավգամելայում հաղթելով, նա դադարեցրեց Դարեհ III-ի իշխանությունը, և կայսրությունը փլվեց, ստեղծելով Ալեքսանդրի նոր կայսրությունը՝ Բաբելոն մայրաքաղաքով։

Երվանդ III-ի իշխանության տակ, Հայաստանը վերականգնեց անկախությունը, մայրաքաղաքն անցավ Արմավիր, իսկ Երվանդը աջակցեց նաև Փոքր Հայքի պետություններին։ Ալեքսանդրի մահից հետո Սելևկյան պետությունը կազմավորվեց, որը որդեգրեց հանդուրժողական քաղաքականություն և կառուցեց նոր քաղաքներ։

Ք. ա. III դարում Երվանդական Հայաստանը մասնատվեց, և ձևավորվեցին չորս հայկական թագավորություններ՝ Մեծ Հայք, Փոքր Հայք, Ծոփք ու Կոմմագենե, սակայն վերջիններիս վիճակը անբարենպաստ էր։

Հոկտեմբերի 18

Բնական ռեսուրսների տեղաբաշխումը

Դասի հղումը

Ուրվագծային քարտզի վրա պատկերել վառելիքային ռեսուրսներով հարուստ երկրները:

Նախագծի նպատակն է սովորողների մետ քարտեզով աշխատելու հմտությունների զարգացումը, ռեսուրսներով հարուստ տարածաշրջանների ու երկրների մասին տեղության քարտեզագրումը, աշխարհի քաղաքական քարտեզի հետ ծանոթացումը:

Նախագծի ընթացքը-սովորողները ուրվագծային քարտեզի միջոցով, օգտագործելով պայմանական նշանները պատկերում են համպատասխան տեղեկությունը, այդ ընթացքում ծանոթանալով և վառելիքային ռեսուրսներով հարուստ երկներին և տարբույն քարտեզներ ուսումնասիրոլով ծանոթանում աշխարհի տարբեր երկների դիրքին ր ուրվագծին:

Նախագծի արդյունքը- սովորողները կազմում են սեփական քարտեզներ, ձեռք են բերում քարտեզագրական հմտություններ՝ մասնավորապես գունային արտահայտման հնարավորությունը, սովորում են քարտեզ ընթերցել:

Հոկտեմբերի 18

Ինչպես նորոգել աշխարհը։ Գարսիա Մարկես

Մի գիտնական, որ ապրում էր աշխարհի խնդիրներով մտահոգ, վճռել էր գտնել ուղիներ դրանք նվազեցնելու համար: Օրեր էր անցկացնում իր լաբորատորիայում` փնտրելով իրեն հուզող հարցերի պատասխանները:
Մի օր յոթամյա որդին ներխուժեց նրա սրբավայրը և որոշեց օգնել հորն աշխատել: Գիտնականը նյարդայնացած, որ իրեն ընդհատել են, խնդրեց տղային ուրիշ տեղ խաղալ: Տեսնելով, որ անհնար է նրան դուրս հրավիրել, հայրը մտածեց մի բանով շեղել որդու ուշադրությունը: Պատահաբար գտավ մի ամսագիր` աշխարհի քարտեզի պատկերով. այն է, ինչ անհրաժեշտ էր:
Մկրատով կտրտեց քարտեզը տարբեր մասերի և կպչուն ժապավենի հետ միասին հանձնեց որդուն` ասելով.
– Քանի որ սիրում ես գլուխկոտրուկներ, քեզ կտամ աշխարհը բոլորովին կոտրված, որ այն նորոգես առանց որևէ մեկի օգնության:
Հաշվարկեց, որ փոքրիկից կպահանջվի տասը օր` քարտեզն ի մի բերելու համար, սակայն այդպես չեղավ: Մի քանի ժամ անց նա լսեց երեխայի ձայնը, որ հանգիստ կանչում էր.
– Հայրի՜կ, հայրի՜կ, ամեն ինչ արեցի, ավարտեցի:
Սկզբում հայրը չհավատաց: Մտածեց, որ անհնար է նրա տարիքում վերստանալ ամբողջական մի քարտեզ, որը նախկինում երբեք չի տեսել: Կասկածամիտ, հայացքը բարձրացրեց գրառումներից այն վստահությամբ, որ կտեսնի երեխայի տարիքին համապատասխան աշխատանք. քարտեզն ավարտուն էր: Բոլոր կտորները տեղադրված էին իրենց համապատասխան տեղերում: Ինչպե՞ս էր հնարավոր: Ինչպե՞ս էր երեխան կարողացել: Զարմանքով հարցրեց որդուն.
– Որդյա՛կս, դու չգիտեիր ինչպիսի՞ն է աշխարհը, ինչպե՞ս ես արել:
– Հայրի՛կ, պատասխանեց որդին,- Ես չգիտեի, թե ինչպիսին է աշխարհը, բայց երբ դու հանեցիր ամսագրից քարտեզը, այն կտրտելու համար, տեսա, որ մյուս կողմում մարդ է պատկերված: Այնպես որ, շրջեցի կտորներն ու սկսեցի «հավաքել» այդ մարդուն, որ, այո´, գիտեի թե ինչպիսին էր:
– Երբ ես վերականգնեցի մարդուն, շրջեցի թուղթը և տեսա, որ վերականգնել եմ աշխարհը:

Առաջադրանքներ

Ա․ Առանձնացրե՛ք այն միտքը, որը Ձեր կարծիքով իր մեջ ներառում է ստեղծագործության հիմնական գաղափարը։ Հիմնավորե՛ք Ձեր ընտրությունը։

Մի գիտնական, որ ապրում էր աշխարհի խնդիրներով մտահոգ, վճռել էր գտնել ուղիներ դրանք նվազեցնելու համար: Օրեր էր անցկացնում իր լաբորատորիայում` փնտրելով իրեն հուզող հարցերի պատասխանները:
Մի օր յոթամյա որդին ներխուժեց նրա սրբավայրը և որոշեց օգնել հորն աշխատել: Գիտնականը նյարդայնացած, որ իրեն ընդհատել են, խնդրեց տղային ուրիշ տեղ խաղալ:

Բ․Ընտրե՛ք ճիշտ պատասխանը․ստեղծագործության գաղափարը հետևյալլն է․

  • աշխարհը նման է թղթին․այն կարելի է մասերի բաժանել
  • քարտեզն ու մարդը նման են իրար․ երկուսին էլ կարելի է ,,պատառոտել,,
  • ճանաչիր մարդուն, կճանաչես նաև աշխարհը։
Հոկտեմբերի 17

2․ Կրակի  առասպելը:  Վլադիրմիր  Հուլպաչ

Արևի  ճառագայթները  տարածվել  էին  ողջ  հնդկական  երկրի  վրա,  բայց  չէին  հասնում  Խոր  Հովտին։  Այնտեղ  խստաշունչ  ձմեռն  էր  իշխում,  և  բոլոր  կենդանիները,  բացառությամբ  թավամազ  արջի,  Արևի  գթությունն  էին  աղերսում։

Մի  գիշեր  սոսկալի  փոթորիկ  սկսվեց․  այնպիսի  փոթորիկ,  որ  ծառեր  էր  ջարդում  և  արմատախիլ  անում,  ժայռեր  էր  փշրում  և  իր  ճանապարհին  ավերում  ամեն  ինչ։  Սակայն  մի  փոքրիկ  կղզյակի  վրա,  Մեծ  Ջրերի  մեջտեղում  կանգնած  էր  միայնակ  մի  թզենի  և  անտարբեր  երգում  էր  գարնան  երգը՝  ծաղրելով  մոլեգնող  տարերքը։

Այս  բանն  ավելի  կատաղեցրեց  փոթորկին։

―  Քեզ  կսպանե՛մ,―  գոռաց  ամպրոպը  և  հարվածեց  քաջ  թզենու  ուղղակի  սրտին։

Ա՛յ  քեզ  զարմանք,  նույնիսկ  նրա  երգը  չդադարեց։  Թզենու  սրտում  վառվող  կրակը  երգը  փոխանցեց  լճի  ալիքներին,  որոնք  հերթով  փոխանցեցին  ափերին  և  այնտեղից՝  դեպի  հեռուները։

Արդեն  փոթորիկը  ուժասպառվում  էր։  Համարյա  արևածագ  էր,  փոթորիկը  հեռացել  էր  հյուսիս,  իր  ետևում  ավերածություն  թողնելով։  Ամպրոպը  նույնպես  չվել  էր  փոթորկի  հետ,  անընդհատ  ետ  նայելով  շանթահարված  թզենուն։  Թզենին  այլևս  չէր  երգում,  նրա  բունն  ու  ճյուղերը  կրակով  էին  բռնկված,  և  կապույտ  ծխի  մի  սյուն  էր  երկինք  բարձրանում։

Խոր  Հովտում  բնակվող  կենդանիները  շուտով  նկատեցին  այդ  ծուխը։

Անգղը  թռավ  վեր  և  աչքերը  հառեց  ծխի  կողմը։

―  Կրա՜կ,―  գոչեց  նա,―  կրակ  կա  կղզու  վրա։

―  Ի՞նչ  բան  է  այդ  կրակը,  ինչի՞  է  նման,―  հարցրին  մյուս  կենդանիները։

―  Մի  կարմրադեղին  բան  է  և  անընդհատ  երգում  է,  ահա  ամենը,  ինչ  գիտեմ  կրակի  մասին,―  պատասխանեց  անգղը։

―  Կրակը  մեր  բարեկամն  է,―  ասաց  սարդը,―  եթե  կարողանանք  կրակը  բերել,  մեզ  տաք  կպահի։  Ուզո՞ւմ  եք  գնամ  բերեմ։

―  Ի՞նչ․․․  Դո՞ւ,―  ծիծաղեց  բուն  հեգնանքով,―  քո  սրունքներն  այնքան  ծուռտիկ  են,  մի  արջի  քուն  կտևի  մինչև  գնաս  և  վերադառնաոս։  Ես  ինքս  կգնամ։

Բուն  թափահարեց  թևերը  և  շարժվեց  դեպի  կղզին։

Պարզվեց,  որ  կրակ  բերելը  շատ  ավելի  դժվար  էր,  քան  թվում  էր  բուին։  Նա  վերցրեց  շիկացած  կրակի  մի  կտոր  և  ցավից  գոռալով՝  վայր  գցեց  անմիջապես։  Նա  խանձել  էր  իր  փետուրները  և  շատ  ուրախ  կլիներ,  եթե  տուն  վերադառնար  առանց  նոր  փորձանքի։  Երբ  վերադարձավ,  անմխիթար  կերպով  մի  ճյուղի  նստած՝  ջանում  էր  արդարացնել  իրեն։

―  Կրակը  մեր  բարեկամը  չէ,  նա  նույնիսկ  չուզեց  ինձ  հետ  խոսել,  քիչ  էր  մնում  սպաներ  ինձ։

―  Ես  դիմացկուն  մաշկ  ունեմ,―  պարծեցավ  ակնոցավոր  օձը,―  գնամ  տեսնեմ  ինչ  կարող  եմ  անել։

Բայց  նա  էլ  այրվածքներ  ստանալով  իսկույն  ընկրկեց։

―  Կրակը  արտակարգ  ուժ  ունի,―  բացատրեց  նա  մյուսներին,  երբ  վերադարձավ  ձեռնունայն,―  ամբողջովին  այրեց  ինձ։

―  Դուք  ինձ  մոռացե՞լ  եք։  Ես  արտակարգ  ուժ  ունեմ,  և  ո՞վ  գիտե,  գուցե  ինձ  հաջողվի  կրակը  բերել։  Ես  գիտեմ  նրա  հետ  վարվելու  ձևը,―  ասաց  սարդը։

Թեև  ոչ  ոք  չհավատաց,  բայց  ոչ  մեկն  այս  անգամ  չփորձեց  նրան  հեգնել,  բոլորն  էլ  ուզում  էին  տեսնել,  թե  նա  ինչպես  կկատարի  իր  խոստումը։

Սարդը  չշտապեց  գնալ։  Ամենից  առաջ  մի  մեծ  պարկ  ճարեց  և  խնամքով  ծալելով,  կապեց  իր  մեջքին։  Հետո  ճանապարհ  ընկավ։

Նրա  ճանապարհորդությունը  երկար  տևեց։  Սարդի  ծռմռված  սրունքները  դժվարությամբ  էին  հաղթահարում  հանդիպող  խոչընդոտները,  և  երբ  մտավ  ջուրը,  ալիքները  նրան  այս  ու  այն  կողմ  էին  շպրտում,  նա  աշխատում  էր,  որ  իր  մեջքի  բեռը  իրեն  ջրի  հատակը  չքաշի։

Մի  փոքր  հանգստանալուց  հետո  սարդը  վճռական  գործի  անցավ։  Իր  կապոցից  հանելով  մի  երկար  թել՝  կամաց֊-կամաց  փաթաթեց  ամենաշիկացած  կտորին  և  սկսեց  մի  կախարդական  պար  պարել,  որպեսզի  թելը  չբռնկվի։  Երբ  վերջացրեց,  թանկագին  ավարը  դրեց  կապոցի  մեջ  և  վերադարձի  ճամփան  բռնեց։

Բոլոր  կենդանիները  նրան  էին  սպասում։  Նրանք  անհամբեր  հետաքրքրությամբ  շրջապատեցին  սարդին  տեսնելու,  թե  ի՞նչ  է  արել։  Սարդը  թափ  տվեց  կրակը  կապոցից  և  ասաց․

―  Քաջ  թզենին  մի  այնպիսի  բարեկամ  է  ուղարկել,  որ  ամենադաժան  ցրտին  էլ  մեզ  կտաքացնի,  բայց  մենք  պետք  է  խնամենք  նրան  և  կերակրենք,  այլապես  կսառչի։

―  Հուսով  եմ,  որ  շատ  չի  ուտի,―  ասաց  արջամուկը,  վախենալով,  որ  իր  բաժնի  կեսը  կրակին  կտան։

―  Մի  անհանգստացիր,  կրակը  միայն  չոր  փայտ  է  ուտում,―  հանգստացրեց  նրան  սարդը։

―  Օհո՜,  բայց  քիչ  առաջ  փոթորիկ  էր,  և  ամբողջ  փայտը  թրջված  է։

―  Ես  նրան  կտամ  իմ  կեղևը,  որ  թաց  էլ  է  վառվում,―  ասաց  սոճին՝  պոկելով  կեղևի  մի  մեծ,  սպիտակ  կտոր։

Սկյուռը  պոկեց  մի  մեծ  շերտ  և  մոտեցրեց  կրակին։  Դեղնակարմիր  ծուխ  բարձրացավ․  սկսեց  վառվել։

Այն  ժամանակվանից  կրակը  երբեք  չի  հանգել։  Ցերեկները  սկյուռը  պահում  էր  կրակը,  իսկ  երեկոյան  բոլորը  հավաքվում  էին  նրա  շուրջը  և  երգում  մի  երգ,  որին,  եթե  ուշադրությամբ  ականջ  դնեք,  կտեսնեք,  որ  մասնակցում  է  նաև  կրակը․
Երբ  որ  կրակն  է  բոցկլտում  պայծառ,
Մենք  սիրով  նրա  շուրջն  ենք  հավաքվում,
Լսում  տերևների  երգը  անդադար․
Մեր  բարեկամն  է  կրակը  կյանքում։

Առաջադրանքներ

Ա)  Համեմատաբար անկախ երկու մասի բաժանե՛ք հեքիաթը։ Հիմնավորե՛ք առաջին մասի անհրաժեշտությունը հեքիաթում։

1(Արևի  ճառագայթները  տարածվել  էին  ողջ  հնդկական  երկրի  վրա,  բայց  չէին  հասնում  Խոր  Հովտին։  Այնտեղ  խստաշունչ  ձմեռն  էր  իշխում,  և  բոլոր  կենդանիները,  բացառությամբ  թավամազ  արջի,  Արևի  գթությունն  էին  աղերսում։)

(Մի  գիշեր  սոսկալի  փոթորիկ  սկսվեց․  այնպիսի  փոթորիկ,  որ  ծառեր  էր  ջարդում  և  արմատախիլ  անում,  ժայռեր  էր  փշրում  և  իր  ճանապարհին  ավերում  ամեն  ինչ։  Սակայն  մի  փոքրիկ  կղզյակի  վրա,  Մեծ  Ջրերի  մեջտեղում  կանգնած  էր  միայնակ  մի  թզենի  և  անտարբեր  երգում  էր  գարնան  երգը՝  ծաղրելով  մոլեգնող  տարերքը։)

Բ) Համաձայնե՛ք կամ մի՛ համաձայնեք՝  Ձեր պատասխանը հիմնավորելով հեքիաթից դուրս գրված համապատասխան հատվածներով և Ձեր վերլուծությամբ։

  • Կրակի ջերմության կարիք ոչ ոք  չուներ։
  • Թզենին սիրում էր ծաղրել և ընդամենը ծիծաղում էր փոթորկի վրա։
  • Փոթորիկն ու ամպրոպը հաղթեցին թզենուն՝ շանթահարելով նրան։
  • Իմաստնությունը մարմնի մեծության հետ չի կապվում։
  • Թզենին անվախ էր և ուժեղ, անտարբեր էր սպառնալիքների հանդեպ։
  • Փոթորիկն ու ամպրոպը պարտվեցին։
  • Միայն ամպրոպ-փոթորկի ժամանակ գարնան երգը հնչեցնողը կարող էր կրակ նվիրել։
  • Կենդանիների համար միևնույնն էր՝ կրակ կա՞, թե՞ չկա։
  • Թզենին անշրջահայաց էր․ իզուր զոհվեց հրկիզվելով։
Հոկտեմբերի 9

Ֆրանսիա

 

Դասի հղումը

Բնակչության սեռատարիքային բուրգը

Բնակչության ցուցանիշները

  1. Բնութագրել Ֆրանսիայի աշխարհագրական դիրքը:
  2. Որո՞նք են ֆրանսիայի տնտեսության զարգացման նախադրյալները
  3. Ի՞նչ դեր ունի Ֆրանսիան ժամանակակից աշխարհում և տարածաշրջանում:
  4. Ուրվագծային քարտեզի վրա նշել, Ֆրանսիայի հարևան պետությունները և ափերը ողողող ջրային ավազանները: